شورایاری ها بازوی شورا

مشارکت به معنای سنتی آن از زمان اجتماعی شدن انسان‌ها در جوامع وجود داشته و با پیدایش تمدن‌های جدید در شیوه‌ها و طرق گوناگون متبلور می‌شود. یکی از روش‌های ابتدایی مشارکت مدنی، مشارکت شهروندان در امور مربوط به محله است که در شکل نوین خود در قالب ایده شورایاری متجلی شده است.

بعد از تشکیل نهاد شوراهای اسلامی شهر و روستا در دولت اصلاحات، موضوع تشکیل شورایاری در سال ۱۳۷۸ تصویب و در سال ۱۳۷۹ اولین دوره انتخابات شورایاری‌ها در ۸۷ محله برگزار شد و با توسعه این نهاد مردمسالار در دوره‌های بعدی امروزه قریب به ۳۵۴ محله تهران دارای شورایاری هستند.

در این میان گرچه نقدهایی بر نحوه تشکیل و فعالیت شورایاری‌ها توسط متخصصان شهری و فعالان اجتماعی وجود دارد، اما نباید فراموش کرد نهاد شورایاری همچون شورای اسلامی شهر و روستا تشکیلاتی نوپا در کشور ماست و تا نهادینه شدن آن در جامعه و تعدیل و اصلاح ساختارهای آن نمی‌توان انتظار زیادی از این نهاد داشت.

اساس و فلسفه شورایاری مشارکت شهروندان در امور محله، محله‌محوری، مشارکت مدنی، کار داوطلبانه، فعالیت مدنی و غیرسیاسی است و اگر ما امروز به کارکرد و اهدافی جز این موارد مواجه هستیم به جای حذف و ذبح نهاد شورایاری باید به دنبال آسیب‌شناسی و رفع مشکلات و ارتقای آن باشیم.

شورایاری‌ها در چند دوره فعالیت خود با چالش‌های متفاوتی مواجه بوده‌اند، شورایاری از یک سو فاقد قوانین مصرح و آشکار در اسناد بالادستی هستند و از سویی آیین‌نامه‌های موجود نیز درخصوص شورایاری‌ها دچار تعارض و تضاد هستند که ناشی از حاکمیت نگرش‌های چندگانه درباره نقش و جایگاه شورایاری‌ها دارد.

یکی دیگر از مشکلات شورایاری‌ها عدم آشنایی شورایاران با نقش و جایگاه خود در سطح محلات هستند و با ورود به حوزه‌های غیرماموریتی باعث تشدید بدبینی به این نهاد محلی می‌شوند، اشکال دیگر آنکه سازوکار و نحوه مشارکت و مداخله‌های اعضای شورایاری‌ در امور مربوط به مدیریت شهری و محلات قانونمند و نهادمند نیست و این موضوع در دوره‌های گذشته باعث ایجاد اختلاف و شکاف میان شورایاران و مدیران و پرسنل مدیریت شهری شده است.

یکی دیگر از چالش‌های شورایاری پایین بودن سطح مشارکت شهروندان در انتخابات شورایاری‌هاست به گونه‌ای که در محلاتی با جمعیت چند ده هزار نفری شاهد منتخبانی با چند صد رای هستیم که بدیهی است این افراد نمی‌توانند تبلور واقعی یک محله چند ده هزار نفری باشند.

چالش‌های دیگری از قبیل نبود بودجه شفاف و مشخص، نبود بستر فرهنگی و اجتماعی جهت پذیرش نقش شورایاری‌ها و عدم همراهی نهادهای حاکمیتی بویژه مجلس با این نهاد از جمله چالش‌های فراروی این نهاد محلی و مدنی است.

با توجه به نزدیک شدن به برگزاری پنجمین دوره انتخابات شورایاری ضرورت دارد این چالش‌ها ارزیابی و آسیب‌شناسی شده و راهکارهای مقتضی برای استفاده باظرفیت بالای مردمی شورا یاری ها ارائه گردد. ورود رسانه ملی و سایر رسانه‌‌ها به انتخابات شورایاری‌ها و جدی گرفتن شورایاری می‌تواند باعث آشنایی شهروندان با حیطه وظایف و اختیارات شورایاری باشد، همچنین نهادهای بالادستی و مجلس شورای اسلامی با رفع خلاهای قانونی می‌توانند اعتبار قانونی و حقوقی به شورایاری ببخشند.

در صورت رفع این دو مانع یعنی افزایش مشارکت و رفع خلاهای قانونی به طور حتم مدیریت شهری نیز اهتمام بیشتری در تعامل و همراهی با دغدغه‌های شورایاران دارد و دوگانه شهرداری و شورایاری نیز شکل نخواهد گرفت. شاید یکی از جدی‌ترین موضوعاتی که شورایاری‌ها را تهدید می‌کند سیاسی شدن این نهاد مدنی و اجتماعی است.

شورایاران قرار است در سطح مطالبات محلی پل ارتباطی شهروندان با مدیران شهری باشند، اگر به هر دلیلی شورایاران به ابزاری سیاسی برای نیل به سایر عرصه‌های قدرت تبدیل شوند به طور حتم با شکست و ناکامی مواجه خواهند شد.

به قلم دکتر ولی الله شجاع پوریان عضو سابق شورای شهر تهران