ضرورت بازنگری تقسیم بندی مناطق شهری پایتخت

به گزارش پایگاه خبری شورا آنلاین  احمد دنیامالی رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران در نطق پیش از دستور سیصد و چهارمین جلسه شورا ضرورت بازنگری تقسیم بندی مناطق شهری پایتخت را یادآور شد.تفویض اختیارات گسترده تر با تجمیع مناطق به آنها و تبدیل بخش‌های ستادی، صرفا به عنوان ناظر و سیاستگزار و خارج کردن آنها از حوزه های اجرایی، موجب افزایش اثربخشی مدیریت شهری از یک سو و افزایش کارایی نیروها و امکانات می شود که این مهم امری ضروری است.

آن چه در پی می‌آید مشروح سخنان رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران است.

طهران تا تهران

نگاهی به روند تکامل تهران از شکل گیری ابتدایی تا امروز نشان می‌دهد این شهر با تغییرات گسترده‌ای از لحاظ جمعیت، وسعت، شکل و حتی نوع زندگی اجتماعی شهروندانش مواجه شده است. جالب است بدانیم پایتخت در ابتدا و در زمان شکل گیری ابتدایی‌اش مساحتی تنها حدود ۳ کیلومتر مربع داشته اما بعدها با تغییرات گسترده ای همراه شده و به طور مثال در در زمان قاجاریه به مساحتی بالغ بر ۱۹ کیلومتر مربع رسیده است. اوج این تکامل اما به بعد از کودتای ۲۸ مرداد باز می‌گردد، شاهدیم که در سال ۴۴ و همزمان با تهیه اولین طرح جامع شهری تهران مساحت این کلانشهر به ۱۸۱ کیلومتر مربع می رسد و سرانجام در سال ۴۷ اولین طرح جامع شهری ابلاغ می شوند که براساس آن تهران به ۱۰ و ۱۲ ناحیه شهری تقسیم شد.

ایجاد مناطق ۲۲گانه امروزی

با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، پایتخت نیز به یکباره با تغییرات متعددی مواجه می‌شود و با آزاد شدن حدفاصل محدوده ۵ و ۲۵ ساله‌ای که در اولین طرح جامع گنجانده شده بود، پایتخت به ۲۰ منطقه تقسیم می‌شود اما این تقسیم بندی تنها تا دهه ۷۰ پابرجا می‌ماند چرا که در ابتدای دهه ۷۰ و همزمان با گرایش مردن تهران برای زندگی در پهنه غرب، بررسی های مجددی در این منطقه صورت می گیرد که منجر به تشکیل ۴ منطقه جدید در غرب می‌شود. به این ترتیب مناطق ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد و مناطق ۲۲گانه امروزی تشکیل می‌شود تا تهران به یکصد و بیست و هشتمین کلانشهر دنیا از نظر وسعت بدل شود.

ناهمگونی در وسعت جغرافیایی مناطق

تهران اما رکوردهای منحصر به فرد و خاص خود را دارد. آمار می گوید؛ کلانشهر تهران بیست و هشتمین کلانشهر دنیا از نظر جمعیت است که کوچکترین مناطقش بیش از ۹ کیلومتر و بزرگترین مناطقش بیش از ۶۲ کیلومتر مربع مساحت دارند. با نگاهی اجمالی به نمودار مساحت مناطق تهران مشخص می شود ناهمگونی قابل توجهی بین مناطق، در وسعت جغرافیایی و طبیعتا وسعت خدمات و البته تفاوت معنی دار در پراکنش جمعیتی مواجه است. به طور مثال جمعیت منطقه ۴ تهران بیشتر از دو برابر جمعیت مرکز استان یزد و یا ۵ منطقه دیگر است و یا اینکه جمعیت مناطق کم جمعیتی مانند مناطق ۱۱ و ۱۶ از جمعیت مراکز استانهای گلستان و مازندران بیشتر است.

ناحیه محوری و کاهش مناطق

این روزها و در دهه ۹۰ تهران با تغییرات و پیشرفت هایی مناسبی در زمینه تکمیل شبکه بزرگراهی و سیستم حمل و نقلی مواجه شده و تقریبا نگاه محله محوری تثبیت شده است به همین دلیل سیستم مدیریت شهری باید به سمت و سویی حرکت کند که اصطلاحا سیستم خود را چابک سازی کند که در صورت حرکت به این سمت این مدل باید موضوعی مانند کاهش تعداد مناطق در دستور کار مدیریت شهری قرار بگیرد و حرکت به این سمت تقریبا اجتناب ناپذیر است. برای دستیابی به این سیستم باید مدل و سناریوهای متعددی مورد بررسی قرار بگیرد اما استخراج مدل نهایی مستلزم مطالعات دقیق و بررسی کلیه جوانب و همچنین در هماهنگی کامل با طرح تفصیلی، اسناد بالادستی و صد البته نظام مدیریت یکپارچه شهری باشد.

تداخل مرزهای شهری

توسعه شهر تهران از شمال به عوارض جغرافیایی محدود شده است و این توسعه از شرق، غرب و جنوب، به سوی شهرها و شهرک های اقماری پیش رفته و متاسفانه در هم تنیدگی وسیع و پیچیده ای بین مناطق با حوزه های مختلف جمعیتی اطراف آن ایجاد کرده است. در واقع این شکل کنونی مناطق، تقسیم بندی جمعیتی و گستره های کار و فعالیت هستند که مرزها را تعیین کرده و به شدت در هم تداخل دارند. این شرایط نیز لزوم ایجاد رویکردها و نگاه متفاوت و جدیدی را در خصوص تقسیم بندی مناطق و حوزه ها ایجاد می کند. تغییر تعریف حریم و نحوه مداخله در آن و تعامل با جمعیت و مدیریت حاشیه شهر از ضرورت های این رویکرد است که باید مورد توجه قرار یگیرد.

سناریوهای پیشنهادی

بر اساس استراتژی حرکت بسوی مدیریت یکپارچه شهری، شهرداری و شورای اسلامی شهر نیز باید خود را برای پذیرش چنین مسئولیتی آماده و ابزار و ساختار لازم آن را ایجاد کنند و مطالعات براساس مطالعات دقیق وسعت، گستردگی و جمعیت انجام شود. برای تحقق این موضوع مدلهایی هم وجود دارد که می تواند مورد بررسی قرار بگیرد، مدلهایی مانند ادغام برخی مناطق و ایجاد یک منطقه جدید که در این مدل شهر با ۱۷ منطقه اداره می شود، یا کاهش ۸ منطقه با ادغام و افزایش یک منطقه جدید که در این صورت شهر با ۱۵ منطقه اداره می شود و یا استفاده از مدلی که به تهران به ۷ حوزه یا منطقه تبدیل می شود که البته این مدلها باید مورد بررسی و مطالعات دقیق قرار بگیرند. این رهگذر اما دست آورد و کارکردهای  خاص خود را دارد که ضمن چابکسازی سیستم، کارکرد نواحی را کیفی تر خواهد کرد و می توان با تقویت دفاتر خدمات الکترونیک تسهیلات ویژه ای را برای شهروندان ایجاد کرد تا مراجعات شهروندان به دفاتر را کاهش داده و در نتیجه باعث کاهش در تررد و سفرهای شهری شود که خود می تواند کاهش بار ترافیکی را در بر داشته باشد.

مدیریت یکپارچه شهری اصل اول

یکی از مهمترین موضوعاتی که در تغییر و تقسیم بندی جدید مناطق و حوزه‌های کلانشهر تهران باید مدنظر قرار بگیرد موضوع مدیریت یکپارچه شهری است. تغییر در نحوه تقسیم بندی مناطق و حوزه های شهر تهران را باید در ضرورت انطباق سایر مجموعه‌های اداری شهر و خدمات رسان نظیر آموزش و پرورش، پلیس، مخابرات، آب و فاضلاب، گاز و… با مناطق شهرداری تهران و بهره گیری از رویکردهای تلفیقی هماهنگ و یکپارچه دانست و قطعا در صورت نبود سیستم مدیریت یکپارچه شهری نه تنها نمی توان رویکرد مدنظر را ایجاد کرد بلکه حتی در روند اداره شهر با سیستم فعلی نیز به مشکلات عدیده ای برخواهیم خورد.

تغییر نگرش مدیریت ستادی

نباید فراموش کنیم که تغییرات تنها در طول و عرض جغرافیایی مناطق و ادغام آنها نیست بلکه باید در سایر حوزه های مدیریتی شهر و زیرساختها تغییر و اصلاح شوند. این تغییر و تحول طبیعتا و قطعا نمی تواند به حوزه و مناطق محدود شوند و قطعا باید به حوزه مدیریت ستادی نیز گسترش یابند. تفویض اختیارات گسترده تر با تجمیع مناطق به آنها و تبدیل بخش‌های ستادی، صرفا به عنوان ناظر و سیاستگزار و خارج کردن آنها از حوزه های اجرایی، موجب افزایش اثربخشی مدیریت شهری از یک سو و افزایش کارایی نیروها و امکانات می شود که این مهم امری ضروری است.