۸ کلید طلایی کاهش آلودگی هوا
مشکلات ترافیک تهران و ابعاد و عوارض عمومی آن برای همه، چه پیاده و چه سواره، ناخته‌شده و انکارنشدنی است. راه‌بندان‌های طولانی، زمان‌های انتظار زیاد، سرعت متوسط و پایین حرکت، زمان‌های طولانی رفت‌وآمد، آلودگی هوا و… از مشخصه‌های شهر بزرگی مانند تهران است که به‌وضوح برای شهروندان ملموس است. آگاهی از سرانه زمان تأخیر، سرانه زمان انتظار، سطح خدمت شبکه معابر شهر در بخش‌های مختلف، مقدار آلاینده‌ها و نوسانات زمانی و مکانی این شاخص‌های کمّی در ترافیک تهران، از نیازهای اولیه مطالعه حمل‌ونقل گسترده در این شهر است. باید دانست میزان واقعی تقاضا برای استفاده از سیستم و شبکه حمل‌ونقل چیست و چه ویژگی‌هایی از عرضه پاسخ‌گوی این تقاضاست.
کاهش و بهبود مشکلات حمل‌ونقل و ترافیک تنها با دسترسی به شبکه حمل‌ونقل عمومی و ارتقای کیفیت سیستم شبکه مؤثر است. به این دلیل، استفاده از تکنولوژی مدرن و سریع، بهره‌وری از امکانات موجود را افزایش می‌دهد.
با افزایش روزافزون تعداد سفرهای انفرادی روزانه تهران به تناسب افزایش جمعیت و ثابت‌ماندن ظرفیت عبوری خیابان‌ها و معابر شهری و محدودیت تعداد و ظرفیت وسایل نقلیه شخصی، افزایش ظرفیت سیستم حمل‌ونقل همگانی تهران اجتناب‌ناپذیر است.
در برنامه ششم توسعه نیز به‌عنوان سند راهبردی در سطح کشور، محورهای مرتبط با برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران به شرح زیر است:
– حمل‌ونقل همگانی، با هدف پوشش ۸۰درصدی کل سفرهای شهری توسط حمل‌ونقل همگانی، توسط وزارت کشور و شهرداری تهران.
– معاینه فنی خودروها، با هدف اجرای دوره‌ای معاینه فنی برای همه وسایل نقلیه شامل موتورسیکلت، خودروهای سبک و سنگین، توسط شهرداری تهران.
– مدیریت ترافیک، با هدف بهبود وضعیت و رسیدن به‌سرعت متوسط ۱/۳۴ کیلومتر بر ساعت، توسط شهرداری تهران، وزارت کشور، نیروی انتظامی، وزارت مسکن، وزارت ارتباطات و شورای عالی بیمه.
– پایش، با هدف ایجاد و بهبود وضعیت پایش سلامت و پایش زیست‌محیطی، توسط همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مؤثر در ایجاد یا کاهش آلودگی هوا، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و شهرداری تهران.
کاهش و بهبود مشکلات حمل‌ونقل و ترافیک تنها با دسترسی به شبکه حمل‌ونقل عمومی و ارتقای کیفیت سیستم شبکه مؤثر است.
درحال‌حاضر، شهر تهران دارای چند ویژگی عمده است؛ از یک طرف ضریب تولید سفر سرانه در مقایسه با سایر شهرهای بزرگ جهان در حدود مشابه قرار دارد و از طرف دیگر، تراکم جمعیت در مناطق شهری از حدود شهرهای مشابه بالاتر است؛ به‌طوری‌که در شرایط موجود و با توجه به محدودیت ظرفیت معابر در تعدادی از کریدورهای اصلی تهران، اصولا سیستم‌های حمل‌ونقل با ظرفیت پایین قادر به پاسخ‌گویی به نیازهای جابه‌جایی نیستند. این دو مطلب و همچنین ضریب پایین مالکیت اتومبیل شخصی، شرایط را برای به‌کارگیری سیستم‌های حمل‌ونقل همگانی با ظرفیت بالا مانند مترو بسیار مناسب کرده است.
مسلما باید اذعان کرد سود و منافع حاصل از اجرای پروژه‌های زیربنایی شهری در ابعاد پروژه‌هایی مانند مترو را باید در محورهای رشد شهر، صرفه‌های ناشی از مصرف سوخت سوبسید‌دار، تأثیرات آن بر بهبود آلودگی محیط زیست، بهینه‌سازی ترافیک شهری، صرفه‌های ناشی از جلوگیری از بیماری‌های تنفسی و مصرف لوازم یدکی و کاربری سرمایه‌های موجود وسایل نقلیه عمومی و خصوصی، صرفه‌های ناشی از صرفه‌جویی زمان تلف‌شده در ترافیک، رونق کسب‌وکار، پیدایی مراکز نوین کسب‌وکار، تغییرات بنیادی در شیوه‌های شهرسازی، تأثیرات بر طرح تفصیلی و… دانست. این مزایا به صورت سیستمی بر شهر تهران تأثیر می‌گذارد؛ هرچند که منتفعان و بهره‌مندان از سرمایه‌گذاری کلان در مترو همگی به یکسان از آن بهره‌مند نمی‌شوند.
در بخش مدیریت حمل‌ونقل شهری، بررسی‌ها نشان می‌دهد در‌صورتی‌که تنها پنج دقیقه وقت برای جست‌وجوی پارکینگ از سوی خودروهای موجود در سطح شهر صرف شود، روزانه بیش از صد تن منواکسیدکربن اضافه در هوا وارد می‌شود.
در شهر تهران بیش از ۸۰ درصد از آلودگی شهری، ناشی از فرایند عبور‌و‌مرور وسایل نقلیه و باقی آن ناشی از عملکرد مراکز صنعتی، تجاری و مسکونی بوده که شرایط اقلیمی و نیز شکل طبیعی توپوگرافی شهر تهران موجب پایداری و ایستایی این آلودگی شده است. عمده آلاینده‌های هوا در شهر تهران عبارت‌اند از مونواکسیدکربن، دی‌اکسیدگوگرد، دی‌اکسید نیتروژن، هیدروکربورها و ذرات معلق.
تحقیقات انجام‌شده از طریق شرکت کنترل کیفیت هوا و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جمهوری اسلامی ایران نیز حاکی از میزان ۲/۸ برابری این آلاینده‌ها در شهر تهران نسبت به استاندارد جهانی است.
درحال‌حاضر بالغ بر دو میلیون سفر در روز از طریق مترو انجام می‌شود. با تزریق به موقع اعتبارات و بودجه مورد نیاز، ظرفیت و پتانسیل بیش از شش میلیون سفر در روز مهیا است. با تحقق شش میلیون سفر در روز، بیش از ۵/۳ میلیون لیتر سوخت، اعم از بنزین و گازوئیل، صرفه‌جویی می‌شود.
در بخش مدیریت حمل‌ونقل شهری، بررسی‌ها نشان می‌دهد در‌صورتی‌که تنها پنج دقیقه وقت برای جست‌وجوی پارکینگ از سوی خودروهای موجود در سطح شهر صرف شود، روزانه بیش از صد تن منواکسیدکربن اضافه در هوا وارد می‌شود. بنابراین گسترش حمل‌ونقل عمومی با محوریت توسعه خطوط مترو، مهم‌ترین و کلیدی‌ترین راهکار کاهش آلودگی هواست؛ به‌نحوی‌که مردم سیستم حمل‌ونقل عمومی را جایگزین استفاده از خودروهای شخصی کنند.
