فناوری های نوین مدیریت پسماند

پسماند در تعریف کلی به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که به طور مستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و زائد تلقی شود. پسماندها در تعاریف علمی به انواع پسماند عادی، پزشکی، کشاورزی، صنعتی و ویژه که هر کدام شاخصه های مرتبط با خود را دارند تقسیم بندی می شوند.

طی دهه‌های اخیر مدیریت پسماندهای جامد شهری به یکی از مهمترین ارکان مدیریت شهری در جهان تبدیل شده است. به طور کلی هرگونه راه‌حلی در خصوص مدیریت پسماند باید اهداف بهداشتی، زیست محیطی و نیز جنبه های اقتصادی و اجتماعی را مدنظر قرار دهد. با وجود اینکه روش های متنوعی برای دفع و امحای پسماندهای جامد وجود دارد،‌ اما در کشور های پیشرفته، مدیریت بازیافت به دلیل کاهش مواد زائدِ جامد و آلودگی محیط زیست، صرفه جویی در هزینه، انرژی و منابع طبیعی اهمیت بسیار ویژه‌ای یافته است. در
کشور های صنعتی و پیشرفته، مدیریت مواد زائد شهری فعالیتی فرابخشی است و به کلیه اقدامات انجام شده در این حوزه به دید توسعه پایدار نگریسته می شود. علیرغم تمام 
پیشرفت های انجام شده در زمینه مدیریت پسماند،به دلیل وجود عوارضِ ناگزیری مانند تولید گازهای گلخانه‌ای، به حداقل رساندن زباله در مبدا در تدوین برنامه‌ها، اهمیت ویژه‌ای یافته است. اولویت مدیریت پسماند به ترتیب: اجتناب از تولید، کاهش، استفاده مجدد، بازیافت و بازیابی مواد و انرژی و در نهایت دفن پسماند می باشد. 

در جهان کنونی استفاده از استراتژی های نوآورانه مدیریت زباله که مبتنی بر هوشمند سازی شهر هاست، با توجه به تنوع و حجم انواع پسماند، می‌تواند راه حل های شگفت انگیزی را برای شهر و مدیریت شهری در کاهش ضایعات و استفاده از ظرفیت های موجود به همراه داشته باشد.

این هوشمند سازی راهکار هایی اساسی در بخش های جمع آوری،‌حمل و نقل، پردازش و دفع پسماند ارائه می کند. این روش ها مبتنی بر اقداماتی است که از تولید شیرابه های مضر و انتشار گازهای گلخانه ای در محیط زیست جلوگیری می کند و در فرایند بازیافت، محصولاتی جدید و قابل استفاده تولید می کند.

برخی از فناوری ها، در بخش امحای پسماند و برخی دیگر در حوزه تولید انرژی به کار می روند و گاهی از ترکیب این دو روش برای حصول نتیجه مطلوب استفاده می شود. در رویکرد امحاء می‌توان به روش‌های دفن بهداشتی، تولید کمپوست و بیوگاز اشاره کرد و در رویکرد تولید انرژی به زباله سوز، تولید گاز پلاسما و تولید سوخت از زباله (RDF) اشاره نمود.

بر اساس آمارهای آژانس بین المللی انرژی (IEA) ، سهم انرژی تولید شده از پسماند های شهر ۱.۲ درصد کل انرژی های تجدیدپذیر است که معادل ۱.۵ برابر انرژی حاصل از باد و چهار برابر انرژی خورشیدی است که نقش مدیریت اصولی پسماند با رویکرد تولید انرژی را بیش از پیش نمایان می سازد. 

امروزه در فرآیندهای مدیریت پسماند از تکنولوژی ها و فناوری های نوینی استفاده می شود که به دو نمونه از آن اشاره می کنیم:
استفاده از فناوری RFID یا شناسایی فرکانس رادیویی: در این روش از یک ریزتراشه بسیار کوچک که قابلیت ارسال امواج رادیویی رادارد استفاده می شود.برای شناسایی این تراشه‌ها برخلاف بارکد نیازی به بودن در معرض دید بارکد خوان ندارند. برچسب هایی محتوی این ریزتراشه‌ها بر حسب نوع پسماند روی سطل‌های زباله نصب و کدخوان ها بر روی کامیون های حمل زباله نصب و داده های مرتبط از طریق سامانه های GSM به سامانه مرکزی منتقل می شود. این سیستم ردیابی موقعیت کامیون های حمل زباله، زمان جمع آوری زباله و مسیر حمل را پردازش و فرایند جمع آوری زباله ها را بهینه می‌کند.

انتخاب بهترین محل دفن زباله به وسیله سامانه GIS: با در نظر گرفتن همه روش های بازیافت پسماند، در نهایت بخشی از زباله ها به صورت ایمن برای محیط زیست دفن می شوند که با در نظر گرفتن همه استانداردهای موجود، باز امکان نشت مواد آلاینده و شیرابه‌های مضر به درون زمین وجود خواهد داشت. با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS بهترین محل برای دفن زباله که شاخصه‌های زمین شناسی، آب و هوایی، آب‌های زیرزمینی و … برای دفن زباله را دارا باشند، شناسایی و مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در کشور ما مدیریت اجرایی پسماند بر اساس ماده هفت قانون پسماند مصوب سال ۱۳۸۳ در شهر به عهده شهرداری ها، در روستا به عهده دهیاری ها و در خارج از حوزه وظایف این دو 
به عهده بخشداری هاست. سالانه در ایران حدود ۱۰ میلیون تن زباله تولید می شود و سرانه تولید زباله شهری در ایران ۲۴۰ کیلوگرم و این عدد در شهر تهران ۴۵۰ کیلوگرم است. حجم عظیمی از زباله‌های تولیدی در ایران ارزش حرارتی کمی دارند که می توان از این بخش از زباله ها در تولید کمپوست یا تولید انرژی به روش هضم بی هوازی استفاده نمود. در این روش از فرآیند تخمیر مواد آلی (پسماندها) در عدم حضور اکسیژن در دما و غلظت مناسب به منظور تولید گازهای اشتعال زا استفاده می شود. این روش مزایای فراوانی از جمله هزینه پایین تعمیر و نگهداری تجهیزات، امکان کنترل دیجیتالی، کنترل شیرابه‌های مضر برای محیط زیست و کاهش اثرات گلخانه‌ای را به همراه دارد و روشی بهینه در مدیریت پسماند کشورمان به حساب می آید. 

همچنین از درصد قابل توجهی از پسماندها می‌توان سوخت های جایگزین یا RDF که از تفکیک زباله‌های دارای انرژی و خشک نمودن آن تا حد مشخصی تولید می‌گردد، برای استفاده در نیروگاه‌های تولید برق و به خصوص کارخانه‌های تولید سیمان استفاده نمود.